ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΟΡΩΝ (ΑΡΧΑΪΚΗ - ΚΛΑΣΙΚΗ)

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ: Η εποχή της αρχαίας ελληνικής ιστορίας από το 750-480 π.Χ κατά την οποία οι μελετητές  θεωρούν πως τέθηκαν οι βάσεις κι έγινε η προετοιμασία για την πολιτική , πολιτιστική και οικονομική εξέλιξη του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

  ΠΟΛΙΣ-ΚΡΑΤΟΣ: Το πολιτικό μόρφωμα της αρχαϊκής εποχής που είχε έναν ορισμένο χώρο διαιρεμένο στην πόλη-άστυ(τειχισμένος χώρος άσκησης της εξουσίας ) και την ύπαιθρο (καλλιεργήσιμη γη) και   την οργάνωση -πολίτευμα(τρόπος άσκησης της εξουσίας).

 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ : Στόχος της πόλης -κράτους για την επίτευξη της ανεξαρτησίας των πολιτών. 

ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ;  Στόχος της πόλης -κράτους για τη θέσπιση νόμων.

ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ: Στόχος της πόλης -κράτους για την αυτάρκεια των παραγωγικών της πόρων.

ΕΥΓΕΝΕΙΣ-ΑΡΙΣΤΟΙ : Κοινωνική τάξη της ομηρικής και αρχαϊκής εποχής που η δύναμή τους βασίζεται στην κατοχή γης , περιορίζουν τη δύναμη του βασιλιά , ασκούν πνεύμα και σώμα και έχουν άλογα(ιππείς).

ΠΛΗΘΟΣ : κοινωνική τάξη που είναι μικροί ή μεσαίοι καλλιεργητές ή και ακτήμονες , κάποιοι απ' αυτούς πλούτισαν κι έγιναν έμποροι.

ΟΠΛΙΤΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ :Νέο στρατιωτικό σώμα της αρχαϊκής εποχής στο οποίο ανήκαν όσοι απέκτησαν την ιδιότητα του πολεμιστή και μπορούσαν να εξοπλίζονται με δικά τους έξοδα και αυτό οδήγησε στην ιδέα της ισότητας.

ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ: Πολίτευμα όπου ένας ευγενής εκμεταλλεύτηκε τις κοινωνικές αναταραχές ,για να επιβάλει την εξουσία του με την υποστήριξη του λαού, τον οποίο αρχικά  εξαπάτησε, και είτε ήταν σκληροί ηγέτες είτε κάποιοι αναδείχτηκαν σε καλούς ηγέτες.

 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ : Πολιτικό όργανο της αρχαϊκης εποχής, η συνέλευση του λαού , δηλ. όλων των ενήλικων κατοίκων με πολιτικά δικαιώματα που διατύπωναν  ελεύθερα τη γνώμη τους και  ψηφίζαν τους νόμους.

ΙΣΗΓΟΡΙΑ: Η ιδιότητα της ίσης συμμετοχής στον λόγο.

 ΙΣΟΝΟΜΙΑ : Η ιδιότητα της ισότητας όλων απέναντι στον νόμο.

ΠΑΡΡΗΣΙΑ: Η ιδιότητα της θαρραλέας έκφρασης της άποψης.

ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΔΗΛΟΥ : Η συμμαχία που έγινε ανάμεσα στην Αθήνα και άλλες ελληνικές πόλεις εναντίον των Περσών το 478 π.Χ με έδρα τη Δήλο  όπου συγκεντρώνονταν οι σύμμαχοι 

, συνεδρίαζαν και αποφάσιζαν με ισότητα παρέχοντας πλοία ή χρήματα.

ΘΕΩΡΙΚΑ: Δωρεάν εισιτήρια για το θέατρο για τους Αθηναίους πολίτες , διότι το θέατρο ήταν χώρος παιδείας .

 ΜΕΤΟΙΚΙΟΣ : Φόρος άμεσος στην αρχαία Αθήνα για τους μετοίκους (12 δρχ για τους άντρες , 6  για τις γυναίκες).

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ  : Έκτακτες εισφορές των πλουσίων στην αρχαία Αθήνα , θεσμός που κάλυπτε έξοδα στρατιωτικών ή θρησκευτικών εκδηλώσεων.

ΧΟΡΗΓΙΑ : Λειτουργία που οι πλούσιοι αναλάμβαναν τα έξοδα μιας θεατρικής παράστασης.

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΙΔΕΑ : Η ιδέα που αναπτύχθηκε το 380 π.Χ από τον ρήτορα Ισοκράτη στον Πανηγυρικό του . Θεωρούσε πως η Αθήνα θα ενώσει όλους τους ¨Ελληνες ,αλλά λόγω της αδυναμίας της στράφηκε σε έναν ισχυρό ηγεμόνα και τελικά στον Φίλιππο Β΄της Μακεδονίας.

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ: Το 337 π.Χ έγινε πραγματικότητα η πανελλήνια ένωση των Ελλήνων  υπό τον Φίλιππο Β΄εκτός από τη Σπάρτη με όρους την απαγόρευση των μεταξύ τους συγκρούσεων και τη μη μεταβολή με βία των καθεστώτων τους , την ελεύθερη ναυσιπλοϊα , την καταδίκη της πειρατείας, την αμυντική  και επιθετική συμμαχία με ισόβιο αρχηγό τον Φίλιππο.

 ΕΝΟΠΛΗ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ: Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου χαρακτηρίστηκε έτσι , γιατί συμμετείχαν μαζί με τον στρατό επιστήμονες , φιλόσοφοι, γεωγράφοι κ.α προάγοντας την επιστήμη.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

ΣΥΝΝΕΦΟΛΕΞΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΡΟΥΣ 

Η προσωπικότητα του Φιλίππου

http://www.mixanitouxronou.gr/i-dolofonia-tou-vasilia-filippou-tis-makedonias-to-egklima-pou-anixe-to-dromo-sto-mega-alexandro-pros-tin-exousia-ke-ti-doxa/







Ο μεγάλος αρχαιολόγος Μανώλης Ανδρόνικος δημοσίευσε το 1983, μόλις έξι χρόνια μετά την ανακάλυψη του τάφου του Φιλίππου Β’, ένα αληθινά συγκλονιστικό βιβλίο, Το Χρονικό της Βεργίνας (εκδόση του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης), στο οποίο αφηγείται με τρόπο συναρπαστικό όλα τα γεγονότα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη σπουδαία στιγμή της ανακάλυψης. Πρόκειται για ένα ανάγνωσμα που συστήνω ανεπιφύλακτα σε όλους. Αν περνούσε από το χέρι μου θα πρότεινα να διδάσκεται σε όλες τις σχολές αρχαιολογίας γιατί διδάσκει με τον καλύτερο τρόπο αρχαιολογικό ήθος. Πηγή: www.lifo.gr

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ - ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9315

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΝΤΟΚΥΜΑΝΤΕΡ : «Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ : Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΜΥΘΟΣ» (διάρκειας 52΄)

Απαντήστε στις ακόλουθες ερωτήσεις :

1.       Γιατί οι ελληνικές πόλεις – κράτη ήταν εύκολη λεία για το Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας ;

2.       Με ποια μέσα επιβλήθηκε ο Φίλιππος ως ηγεμόνας της Ελλάδας ;

3.       Τι κληρονόμησε από τον πατέρα του ο Αλέξανδρος ;

4.       Τι είδους σχέση είχε ο Αλέξανδρος με τη μητέρα του ;

5.       Ποιο άλλο πρόσωπο, εκτός από τους γονείς του, επηρέασε το μικρό Αλέξανδρο ;

6.       Ποιον ομηρικό ήρωα θαύμαζε ο Αλέξανδρος και γιατί ;

7.       Ποια η αιτία της σύγκρουσης του Αλέξανδρου με τον πατέρα του ;

8.       Ποιο σκοτεινό σημείο υπάρχει στη δολοφονία του Φιλίππου ;

9.       Ποια θα ήταν η τύχη του Αλέξανδρου, αν ο Φίλιππος δε δολοφονούνταν ;

10.   Τι χρειάστηκε να εξασφαλίσει ο νέος βασιλιάς της Μακεδονίας, προτού ξεκινήσει την εκστρατεία του εναντίον των Περσών ;

11.   Γιατί οι Πέρσες θεωρούνταν οι προαιώνιοι εχθροί των Ελλήνων ;

12.   Ποιο άγχος στοίχειωνε τη ζωή του Αλέξανδρου ;

13.   Ποια η πρώτη στάση των Μακεδόνων το 334 π.Χ. στην εκστρατεία εναντίον των Περσών ;

14.   Ποια πλεονεκτήματα διέθετε ο μακεδονικός στρατός ;

15.   Ποιο το μυστικό επιτυχίας του Μ. Αλέξανδρου ;

16.   Τι χαρακτήριζε τον Αλέξανδρο, όπως και κάθε μεγάλο στρατηλάτη ;

17.   Ποιο το καθοριστικό σημείο της μάχης της Ισσού ;

18.   Ποια παράτολμη ενέργεια του νεαρού Μακεδόνα είναι αποκαλυπτική του χαρακτήρα του;

19.   Ποιος ο ρόλος του ιστορικού Καλλισθένη στην εκστρατεία  ;

20.    Γιατί ο Αλέξανδρος τιμωρούσε σκληρά όσους του αντιστέκονταν, όπως στην περίπτωση της επτάμηνης πολιορκίας της Τύρου ;

21.   Ποια ομηρική σκηνή θυμίζει η τιμωρία του κυβερνήτη της Γάζας ;

22.   Γιατί ο Αλέξανδρος κατέφευγε σε βάναυσες τακτικές ;

23.   Πώς υποδέχτηκαν οι Αιγύπτιοι τον Αλέξανδρο μετά την ήττα των Περσών στην Αίγυπτο ;

24.   Γιατί οι Αιγύπτιοι έδωσαν στον Αλέξανδρο τον τίτλο του φαραώ ;

25.   Γιατί ο Αλέξανδρος, παρά τους κινδύνους, επισκέφτηκε το αιγυπτιακό μαντείο στην έρημο της Σίβας ;

26.   Ποια τακτική έδωσε στον Αλέξανδρο τη νίκη εναντίον των Περσών στα Γαυγάμηλα ;

27.   Ποιες δυσκολίες θα συναντήσει ο μακεδονικός στρατός στην κατάκτηση του Αφγανιστάν ;

28.   Πώς αντιμετώπισαν οι Μακεδόνες στρατιώτες τη στρατολόγηση Περσών στον ελληνικό στρατό ;

29.   Γιατί ο Αλέξανδρος σκότωσε τον Κλείτο που του είχε σώσει τη ζωή ;

 30.    Πώς επηρέασαν το χαρακτήρα του Αλέξανδρου οι μεγάλες επιτυχίες του ;

31.       Ποιος ήταν ο επόμενος στόχος του Αλέξανδρου μετά την Περσική αυτοκρατορία ;

32.       Ποιο το μυστικό της νίκης του Αλέξανδρου στον ποταμό Υδάσπη ;

33.   Γιατί ο μακεδονικός στρατός αρνείται να προχωρήσει μετά τον ποταμό Υδάσπη ;

34.      Μέχρι πού ήθελε να φτάσει ο Αλέξανδρος ;

35.       Ποιο λάθος θα κάνει ο Αλέξανδρος στο ταξίδι επιστροφής του στρατού του ;

36.       Γιατί ο Αλέξανδρος, δίνοντας ο ίδιος το παράδειγμα,  διατάζει στη Βαβυλώνα 100 Μακεδόνες αξιωματικούς να παντρευτούν ισάριθμες Περσίδες ;

37.       Ποιες οι πιθανές αιτίες του θανάτου του Αλέξανδρου σε ηλικία μόλις 32 ετών ;

38.     Πώς και πού θάφτηκε το σώμα του Αλέξανδρου ; Πότε εξαφανίζεται ο τάφος του ;

39.   Με ποιο τρόπο κέρδιζε ο Αλέξανδρος τη μέχρι θανάτου αφοσίωση των ανδρών του ;

40.   Ποιοι μεγάλοι άνδρες επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από το Μ. Αλέξανδρο ;

41.Με ποιο τρόπο ο Αλέξανδρος ένωσε τον κόσμο της Δύσης μ’ αυτόν της Ανατολής ;

Αλέξανδρος ο Μέγας

ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ 1/6 ALEXANDER THE GREAT

ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9159

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΗΛΙΩΝ- Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Διερεύνηση του διλήμματος που αντιμετώπιζε ο αθηναϊκός λαός στην άσκηση εξουσίας μέσα από το παράδειγμα της αποστασίας των Μηλίων και τα επιχειρήματα των δύο ομιλητών.

Οι αντιπρόσωποι των Μηλίων αποκρίθηκαν: «Την καλή σας ιδέα να δώσωμε μεταξύ μας με ησυχία εξηγήσεις δεν την κατακρίνομε, οι πολεμικές όμως ετοιμασίες που δεν είναι μελλοντικές , αλλά παρούσες ήδη, βρίσκονται σε φανερή αντίθεση με την πρότασή σας αυτή. Γιατί βλέπομε ότι έχετε ρθεί σεις οι ίδιοι δικαστές για όσα πρόκειται να ειπωθούν και ότι στο τέλος της συζητήσεως, σύμφωνα με κάθε πιθανότητα, θα φέρη σε μας πόλεμο, αν υπερισχύσωμε εξαιτίας του δίκιού μας και γι’ αυτό αρνηθούμε να υποχωρήσουμε, δουλεία αν πειστούμε».

87. ΑΘ. Αν ήρθατε σ’ αυτή τη συνεδρίαση για να κάμετε εικασίες για τα μελλούμενα ή για τίποτε άλλο, κι όχι, απ’ την τωρινή κατάσταση κι απ’ όσα βλέπετε, να σκεφτήτε για τη σωτηρία της πολιτείας σας, μπορούμε να σταματήσωμε, αν όμως γι’ αυτό, μπορούμε να συνεχίσωμε.

88. ΜΗΛ. Είναι φυσικό και συχωριέται, στη θέση που βρισκόμαστε, να πηγαίνη ο νους μας σε πολλά, κι επιχειρήματα και σκέψεις. Αναγνωρίζομε ότι η σημερινή συνάντηση γίνεται βέβαια για τη σωτηρία μας, κι η συζήτηση, αν το νομίζετε σωστό, ας γίνη με τον τρόπο που προτείνετε.

89. ΑΘ. Κι εμείς λοιπόν δεν θα πούμε με ωραίες φράσεις μακρούς λόγους, που δεν πρόκειται να σας πείσουν, ή ότι δίκαια έχομε την ηγεμονία σας, επειδή νικήσαμε τους Πέρσες, ή ότι τώρα εκστρατεύομε εναντίο σας, επειδή αδικιόμαστε, κι από σας ζητούμε να μην νομίσετε πως θα μας πείσετε λέγοντας ή ότι, ενώ είστε άποικοι των Λακεδαιμονίων, δεν πήρατε μέρος στον πόλεμο στο πλευρό τους ή ότι δεν μας κάματε κανένα κακό έχομε την απαίτηση να επιδιώξωμε πιο πολύ να επιτύχωμε τα δυνατά απ’ όσα κι οι δυό μας αληθινά έχομε στο νού μας, αφού ξέρετε όταν υπάρχη ίση δύναμη για την επιβολή του, κι ότι, όταν αυτό δεν συμβαίνη, οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται.

90. ΜΗΛ. Όπως εμείς τουλάχιστο νομίζομε, είναι χρήσιμο (ανάγκη να μιλάμε γι’ αυτό, επειδή εσείς τέτοια βάση βάλατε στη συζήτησή μας, να αφήσωμε κατά μέρος το δίκαιο και να μιλάμε για το συμφέρο) να μην καταργήσετε σεις αυτό το κοινό καλό, αλλά να υπάρχουν, γι’ αυτόν που κάθε φορά βρίσκεται σε κίνδυνο, τα εύλογα και τα δίκαια και να ωφελήται κάπως αν πείση, έστω κι αν τα επιχειρήματά του δεν βρίσκονται μέσα στα πλαίσια του αυστηρού δικαίου. Κι αυτό δεν είναι σε σας λιγώτερο συμφέρον από ότι σε μας, γιατί, αν νικηθήτε, θα μπορούσατε να γενήτε παράδειγμα στους άλλους για να σας επιβάλουν την πιο μεγάλη τιμωρία.

91. ΑΘ. Εμείς για το τέλος της ηγεμονίας μας, αν αυτή θα καταλυθή κάποτε, δεν ανησυχούμε γιατί δεν είναι επικίνδυνοι στους νικημένους όσοι, όπως οι Λακεδαιμόνιοι, ασκούν ηγεμονία πάνω σ’ άλλους (άλλωστε η αντιδικία μας δεν είναι με τους Λακεδαιμόνιους), αλλά επικίνδυνοι είναι οι υπήκοοι, αν τυχόν αυτοί ξεσηκωθούν και νικήσουν εκείνους που τους εξουσίαζαν. Όσο γι’ αυτό ας μείνη σε μας η φροντίδα να αντιμετωπίσωμε τον κίνδυνο εκείνο όμως που θέλομε τώρα να κάνωμε φανερό σε σας είναι ότι βρισκόμαστε εδώ για το συμφέρον της ηγεμονίας μας και ότι όσα θα πούμε τώρα σκοπό έχουν τη σωτηρία της πολιτείας σας, επειδή θέλομε και χωρίς κόπο να σας εξουσιάσωμε και για το συμφέρον και των δυό μας να σωθήτε.

92. ΜΗΛ. Και πως μπορεί να συμβή να είναι ίδια συμφέρο σε μας να γίνωμε δούλοι, όπως σε σας να γίνετε κύριοί μας;

93. ΑΘ. Επειδή σεις θα έχετε τη δυνατότητα να υποταχθήτε πρίν να πάθετε τις πιο μεγάλες συφορές, κι εμείς, αν δεν σας καταστρέψωμε, θα έχωμε κέρδος.

Η οικονομία στην αρχαία Αθήνα

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9640



http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9611

ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΔΗΛΟΥ

Θουκυδίδης, Ιστοριών 1.99
Πολλές υπήρξαν οι αιτίες για τις αποστασίες των συμμάχων· οι κυριότερες όμως ήταν η καθυστέρηση στην πληρωμή του φόρου ή στην παράδοση των ορισμένων καραβιών και, μερικές φορές, η άρνηση εκπλήρωσης στρατιωτικής υπηρεσίας. Γιατί οι Αθηναίοι εφάρμοζαν με ακρίβεια τις συμφωνίες και γίνονταν ενοχλητικοί, με τις πιέσεις που ασκούσαν, σε πόλεις οι οποίες δεν ήταν συνηθισμένες ούτε πρόθυμες να υποβάλλονται σε θυσίες. Αλλά και για πολλούς άλλους λόγους δεν ήταν πια αρεστοί οι Αθηναίοι ως ηγέτες της συμμαχίας. Στις εκστρατείες δε συμπεριφέρονταν στους συμμάχους σαν ίσοι προς ίσους, ενώ, εξάλλου, τους ήταν εύκολο να υποτάσσουν όσους αποστατούσαν. Την ευθύνη για την τέτοια εξέλιξη την είχαν οι ίδιοι οι σύμμαχοι. Γιατί, εξαιτίας της απροθυμίας τους να παίρνουν μέρος στις εκστρατείες, οι περισσότεροι τους, για να μη φεύγουν από τα σπίτια τους, δέχτηκαν, αντί να προσφέρουν καράβια και πληρώματα, να δίνουν τα ανάλογα χρήματα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα το ναυτικό της Αθήνας να γίνεται πιο δυνατό με τα χρήματα που πλήρωναν οι σύμμαχοι, ενώ οι ίδιοι, όταν αποστατούσαν, αγωνίζονταν απροετοίμαστοι και χωρίς καμιά πείρα.
Θουκυδίδης, Ιστοριών 1.94-97
Στο μεταξύ ο Παυσανίας του Κλεομβρότου στάλθηκε από τη Σπάρτη, με είκοσι πελοποννησιακά καράβια, ως αρχηγός των ελληνικών δυνάμεων. Μαζί του αρμένιζαν και τριάντα αθηναϊκά καράβια κι αρκετοί από τους υπόλοιπος συμμάχους. Εκστρατεύσανε πρώτα εναντίον της Κύπρου κι υποτάξανε το μεγαλύτερο μέρος του νησιού. Νέα εκστρατεία έκαμαν κατόπιν εναντίον του Βυζαντίου -που το κατείχαν οι Πέρσες- και το κυρίεψαν, κάτω, πάντα, απ' τις διαταγές του Παυσανία.
Eπειδή όμως ο Παυσανίας είχε γίνει κιόλας πιεστικός, κι οι άλλοι Έλληνες δυσφορούσαν και, πιο πολύ, οι Ίωνες κι όλοι εκείνοι που πρόσφατα είχαν ελευθερωθεί απ' τη σκλαβιά του βασιλιά. Τούτοι, οι δυσαρεστημένοι, πήγαιναν συχνά στους Αθηναίους κι απαιτούσαν να γίνουν αυτοί ηγέτες τους, μια και φυλετικά συγγένευαν, και να μην επιτρέπουν στον Παυσανία να ενεργεί πιεστικά, αν καμιά φορά το επιχειρεί. Οι Αθηναίοι δέχτηκαν τις προτάσεις αυτές κι είχαν το νου τους να μην μένουν αδιάφοροι σε τέτοιες πιέσεις και, γενικά, φρόντιζαν να κανονίζουν τα πράγματα με τον καλύτερο, για το συμφέρον τους, τρόπο. Στο μεταξύ οι Λακεδαιμόνιοι ανακάλεσαν τον Παυσανία για να τον ανακρίνουν για τα όσα έφταναν στα αφτιά τους. Γιατί πολλά του καταμαρτυρούσαν οι Έλληνες που έρχονταν στη Σπάρτη. Η αρχηγία του έμοιαζε περισσόερο με τυραννίδα παρά με στρατηγία. Η ανάκλησή του έτυχε να γίνει τη στιγμή ακριβώς που οι άλλοι σύμμαχοι, εκτός από τους Πελοποννησίους, από μίσος προς εκείνον, πήγαν με το μέρος των Αθηναίων. Όταν έφτασε στη Σπάρτη, τιμωρήθηκε για αδικήματά του σε ιδιώτες, για τις σοβαρότερες όμως κατηγορίες αθωώθηκε. Τον κατηγορούσαν για προδοτικές σχέσεις με τους Πέρσες, πράγμα το οποίο θεωρούνταν αναμφισβήτητο. Εκείνον δεν το ξανάστειλαν πια αρχηγό, αλλά, σ' αντικατάστασή του, έστειλαν το Δόρκη και μερικούς άλλους με μικρή δύναμη, στους οποίους όμως οι σύμμαχοι δεν ήθελαν να εμπιστευτούν την αρχηγία. Τούτοι το κατάλαβαν και γύρισαν πίσω· κι οι Λακεδαιμόνιοι δεν έστειλαν πια άλλους στρατηγούς, από φόβο μήπως όσοι θα 'βγαιναν από τη Σπάρτη δείχονταν χειρότεροι, όπως ακριβώς είδαν να συμβαίνει με τον Παυσανία. Ήθελαν ακόμη ν' απαλλαγούν κι από το βάρος του πολέμου εναντίον των Περσών, γιατί πίστευαν πως οι Αθηναίοι -φίλοι τους την εποχή εκείνη- ήταν ικανοί ν' αναλάβουν την αρχηγία.
Αφού μ' αυτόν το τρόπο ανάλαβαν οι Αθηναίοι την αρχηγία, με τη συγκατάθεση δηλαδή των συμμάχων εξαιτίας του μίσους τους προς τον Παυσανία, όρισαν ποιες από τις συμμαχικές πόλεις θα 'πρεπε να δίνουν χρήματα για τον πόλεμο εναντίον των βαρβάρων και ποιες καράβια. Ο διακηρυγμένος σκοπός του πολέμου ήταν η ερήμωση της χώρας του βασιλιά σε αντίποινα για τα όσα έπαθαν από κείνον. Τότε, για πρώτη φορά, οι Αθηναίοι εγκαθιδρύσανε την αρχή των Ελληνοταμιών, οι οποίοι εισπράττανε το φόρο· έτσι ονομάστηκε η εισφορά σε χρήματα. Ο φόρος, όπως ορίστηκε αρχικά, έφτανε τα τετρακόσια εξήντα τάλαντα το χρόνο, το ταμείο ήταν στη Δήλο κι οι συνελεύσεις της συμμαχίες γίνονταν στο εκεί ιερό.
Ενώ, στην αρχή, οι σύμμαχοι, κάτω από την ηγεμονία των Αθηναίων, ήταν αυτόνομοι κι οι αποφάσεις παίρνονταν σε κοινές συνελεύσεις, συνέβηκαν, στο διάστημα ανάμεσα στους περσικούς πολέμους και στον τωρινό, όσα θα εκθέσω πιο κάτω, εξαιτίας πολεμικών η πολιτικών ενεργειών της Αθήνας είτε εναντίον των Περσών, είτε εναντίον των συμμάχων της που αποστατούσαν, είτε εναντίον των Πελοποννησίων, οι οποίοι, κάθε φορά, είχαν κάποιαν ανάμειξη στις αποστασίες αυτές. Τα γεγονότα αυτά τα αναφέρω -βγαίνοντας έξω από το κύριο θέμα μου- επειδή όλοι όσοι έγραψαν πριν από μένα παραλείψανε την περίοδο αυτή κι εξιστόρησαν ή τα πριν από τα Μηδικά ή τα Μηδικά. Aκόμη κι εκείνος που τα έθιζε κάπως αυτά στην Αττική Ιστορία του, ο Ελλάνικος, τα πραγματεύτηκε σύντομα και με ανακρίβειες στις χρονολογίες. Η παρεκβατική, άλλωστε εξιστόρηση των γεγονότων της περιόδου αυτής, θ' αποτελεί ταυτόχρονα και την εξήγηση για το πώς οι Αθηναίοι ίδρυσαν την ηγεμονία τους.

Διαδραστικός χάρτης της Αθηναϊκής ηγεμονίας

Η συμμαχία της Δήλου ,η μετατροπή της σε ηγεμονία


http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9512

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΣΤΡΑΚΙΣΜΟ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΞΟΣΤΡΑΚΙΣΜΌ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΠΟΥ ΤΟΝ ΘΕΣΠΙΣΕ  Ο ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ



http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9549


Συζητήστε για τον ρόλο του οστρακισμού στην Αρχαία Αθήνα. Με ποιο σκοπό δημιουργήθηκε και τελικά πώς λειτούργησε;

Δραστηριότητα για την οπλιτική φάλαγγα

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9598

Ο Β΄ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ -χάρτης με τις σπουδαιότερες αποικίες

http://www.ime.gr/chronos/04/gr/economy/windows/intro_05b.html

Σχολιασμός των συνθηκών ίδρυσης των αποικιών, του ρόλου του μαντείου, του τρόπου οργάνωσης των αποικιών και των σχέσεων με τους ιθαγενείς.

Η λεγόμενη αποικιακή κίνηση, που διήρκησε από τα μέσα περίπου του 8ου αιώνα π.Χ. και συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση ελληνικών πόλεων στη Σικελία, στη νότια Ιταλία, κατά μήκος της νότιας ακτής της Γαλλίας και της ανατολικής ακτής της Ισπανίας, στη χερσόνησο της Κυρηναϊκής στη βόρεια Αφρική, κατά μήκος των θρακικών ακτών, στον Ελλήσποντο και στη Μαύρη Θάλασσα.

Βασικά χαρακτηριστικά του αποικισμού ήταν: πρώτον, ότι είχε το στοιχείο της οργανωμένης κίνησης με αφετηρία την εκάστοτε μητρόπολη και δεύτερον, ότι οι αποικίες -με εξαίρεση τα εμπόρια- αποτέλεσαν πόλεις από την αρχή της ίδρυσής τους, οι οποίες μάλιστα συχνά αναπαρήγαγαν τους θεσμούς των μητροπόλεων τους.

Τα οικονομικά ενδιαφέροντα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του αποικισμού. Τα μέλη των υψηλότερων οικονομικά στρωμάτων αποτέλεσαν τους πρωτοπόρους, όσον αφορά την επέκταση της Ελλάδας έξω από την περιοχή του Αιγαίου. Οι ανώτερες κοινωνικά τάξεις αναζητούσαν "χρήματα" (χρήσιμα πράγματα), όπως ασήμι και χρυσό, εκτάσεις σιτηρών, σπίτια και ζώα, σε περιοχές έξω από τον κυρίως ελλαδικό χώρο.

Οι έλληνες άποικοι ανέπτυξαν εμπορικές συναλλαγές τόσο με τις μητροπόλεις τους, όσο και με άλλες πόλεις και αποικίες εντός και εκτός του ελληνικού κόσμου. Δε δίστασαν, επίσης, να έρθουν σε επαφή και να δημιουργήσουν εμπορικές σχέσεις με τους γείτονές τους αυτόχθονες λαούς, όπου αυτό ήταν βέβαια εφικτό (Ηρόδοτος, Ιστορίαι 4.108.1-109.1). Στο Εμπόριο της Καταλονίας, αποικία των κατοίκων από τη Φώκαια της Μικράς Ασίας, η ελληνική και η αυτόχθονη κοινότητα κατοικούσαν στην ίδια περιοχή (Στράβων, Γεωγραφικά 3.4.8). Ωστόσο αν και περιβάλλονταν με κοινή οχύρωση, ήταν χωρισμένες με εσωτερικό τείχος.

Σε κάποιες περιπτώσεις, οι Έλληνες υποδούλωσαν τους αυτόχθονες και άλλοτε πάλι, μη ελληνικά φύλα έδιωξαν τους Έλληνες από την περιοχή τους. Ως επί το πλείστον, πάντως, είχε επέλθει μία ισορροπημένη συνύπαρξη μεταξύ των αποίκων και των αυτόχθονων λαών που κατοικούσαν στην περιοχή. Σε ελάχιστες περιστάσεις, πραγματοποιήθηκε ακόμη και μίξη των δύο ετερογενών στοιχείων, όπως για παράδειγμα στα Νησιά Λιπάρι, στην Κάτω Ιταλία, όπου υπήρχε μία κοινότητα που τη συναποτελούσαν Ρόδιοι και Kνίδιοι. Από τη μια μεριά ο φόβος των ντόπιων για τις ετρουσκικές επιδρομές και από την άλλη η έλλειψη εναλλακτικών λύσεων από τους Έλληνες ώθησαν τις δύο ομάδες να ενωθούν. Αρχικά, διατήρησαν την πολιτιστική τους ταυτότητα, αλλά σταδιακά μέσα από τη διαδικασία της καλλιέργειας κοινών εκτάσεων γης αφομοιώθηκαν (Στράβων, Γεωγραφικά5.4.7).

Οι ελληνικές αποικίες λειτούργησαν ως εμπορικά κέντρα για τους γειτονικούς αυτόχθονες πληθυσμούς. Πρόσφεραν τις υπηρεσίες μίας μεγάλης αναπτυγμένης αγοράς, ικανής να απορροφά μεγάλους αριθμούς προϊόντων -κυρίως όμως δούλων- και σε αντάλλαγμα να προμηθεύει μεγάλες ποσότητες χρήματος -ειδικότερα μετά τον 6ο αιώνα π.Χ.- σε μορφή κερμάτων. Οι έλληνες άποικοι διέδοσαν το νόμισμα στους ντόπιους γείτονές τους. Ελληνικά νομίσματα έχουν βρεθεί σε αρκετές κοινότητες αυτόχθονων φυλών και πιθανότατα να είχαν μεγαλύτερη αξία ως πολύτιμο αντικείμενο παρά ως χρήμα. Είναι γνωστό ότι τα κέρματα από φτηνό μέταλλο ή χαμηλής αξίας νομίσματα είχαν ευρεία χρήση ανάμεσα στις αυτόχθονες φυλές, όπως για παράδειγμα τα δελφίνια της Ολβίας στη Μαύρη Θάλασσα.

Μαθαίνοντας κοπτορραπτική - τι απέμεινε από την ύλη της Ιστορίας Α΄Λυκείου

Μαθαίνοντας κοπτορραπτική - τι απέμεινε από την ύλη της Ιστορίας Α΄Λυκείου 


Αναλυτική παρουσίαση: Ομηρική εποχή (πρώτη παράγραφος της ενότητας), σ. 76
Αναλυτική παρουσίαση: Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση, σ. 80-82.
2.2 Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.Χ.)
Αναλυτική παρουσίαση: Αρχαϊκή εποχή (2 εισαγωγικές παράγραφοι), σ. 84,
Η γένεση της Πόλης –κράτους, σ. 84-85,Η σημασία του θεσμού της πόλης κράτους, σ. 85-86, Η κρίση του ομηρικού κόσμου, σ. 87-88, Η αντιμετώπιση της κρίσης,σ. 88.
Αναλυτική παρουσίαση των συνεπειών του β΄αποικισμού, σ.89-92.
Αναλυτική παρουσίαση :Τα Πολιτεύματα, σ. 92 -94.
Αναλυτική παρουσίαση: Κλασική εποχή (480-323 π.Χ.) (εισαγωγικό τμήμα), σ. 98, Η συμμαχία της Δήλου-Αθηναϊκή ηγεμονία, σ. 98- 99
Αναλυτική παρουσίαση: Αθηναϊκή ηγεμονία, σ. 100 (μία παράγραφος)
Αναλυτική παρουσίαση: Η εποχή του Περικλή, σ.100-103
Αναλυτική παρουσίαση: η πρώτη και τελευταία παράγραφος της υποενότητας Η κρίση της πόλης κράτους
Αναλυτική παρουσίαση: Η πανελλήνια ιδέα, σ. 105-6
Αναλυτική παρουσίαση: Το Συνέδριο Κορίνθου, σ. 107-108
Αναλυτική παρουσίαση:Το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σ. 109-112.
Αναλυτική παρουσίαση: Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου (μέχρι βασίλεια της Ανατολής), σ.127-129.
2.Ο ελληνιστικός πολιτισμός.
Αναλυτική παρουσίαση: Η γλώσσα, σ. 142-143, Τα γράμματα (το εισαγωγικό σημείωμα), σ. 144
Ο Ρωμαϊκός κόσμος
Αναλυτική παρουσίαση: Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωση της, σ. 170-172, Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας – Res publica, σ. 172-174.
Αναλυτική παρουσίαση: η υποενότητα H επικράτηση των Ρωμαίων, σ. 175-6.
V.2. Oι συνέπειες των κατακτήσεων.
Αναλυτική παρουσίαση: Η οικονομία, η κοινωνία, σ. 190-193
Αναλυτική παρουσίαση της υποενότητας Τιβέριος και Γάιος Γράκχος, σ. 195-197
VI. H ρωμαϊκή αυτοκρατορία
Αναλυτική παρουσίαση: Η εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.-14 μ.Χ.), σ. 208-211 (μέχρι την επέκταση των συνόρων)
Αναλυτική παρουσίαση: Ο πολιτισμός την εποχή του Αυγούστου σ, 212-213 (μέχρι και «χρυσός αιώνας του Αυγούστου»).
Αναλυτική παρουσίαση, από το διάταγμα Καρακάλλα και τη σημασία του, σ. 215, μέχρι και τους νομοδιδάσκαλους, σ. 216.
Αναλυτική παρουσίαση: Η κρίση του αυτοκρατορικού θεσμού, σ.228-229, Η οικονομική κρίση, σ. 229-230, Η κοινωνική κρίση, σ. 230-231.
VII. 1. H ύστερη αρχαιότητα (4ος - 6οςΑναλυτική παρουσίαση: Μ. Κωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής, σ. 238-241 αι. μ.Χ.)
Αναλυτική παρουσίαση: Ο εξελληνισμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, σ. 247-249
(Αναλυτική παρουσίαση μόνο η υποενότηταΑναλυτική παρουσίαση: Η ελληνοχριστιανική οικουμένη, σ. 258-260.: Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους, σ. 253-254).

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ ΑΝΝΑΣ

ΑΣΚΗΣΗ: Ποια η σημασία της γραφής για την ανάπτυξη διαφόρων πολιτισμών

Απάντηση : Ένα από τα σημαντικότερα βήματα στην εξέλιξη του παγκόσμιου πολιτισμού υπήρξε η ανακάλυψη και η χρησιμοποίηση της γραφής. Με αυτήν αποτύπωσε ο άνθρωπος τη σκέψη του, μετέδωσε την πείρα του και εξυπηρέτησε την οργάνωση της ζωής. Στα γραπτά κυρίως κείμενα θεμελίωσε η ιστορία την ανασύνθεση του παρελθόντος. Η ανακάλυψη της γραφής, δηλαδή της απόδοσης του προφορικού λόγου με γραφικά σύμβολα, αποτελεί τη μεγαλύτερη πολιτισμική επανάσταση όλων των εποχών. Εγκαινίασε τον πολιτισμό εκείνο που διαρκεί ήδη χιλιάδες χρόνια τον αποκαλούμενο «πολιτισμό της γραφής», τον δικό μας πολιτισμό, ο οποίος, εξακολουθεί ακόμα και σήμερα, να αποκρούει την αμφισβήτησή του, από τον έωλο «πολιτισμό της εικόνας». Το ρήμα «γράφω» υπήρξε, είναι και θα είναι ένα ρήμα θαυματουργό.

Η ιστορία της γραφής χάνεται στα βάθη των αιώνων. Από την ζωγραφική στα ιερογλυφικά και μετά στα γράμματα προκύπτει μια λογική εξέλιξη. Αλλά τα ευρήματα και η χρονολόγηση τους πολλές φορές δείχνουν συνέχεια εξέλιξης και εποχών. Πολλοί τάχθηκαν ενάντια στη γραφή γιατί όπως υποστήριζαν εμπόδιζε την μνήμη. Τελικά διασώθηκε μέχρι τις μέρες μας, μάλλον από ανθρώπους με αδύνατη μνήμη.

Α) Ιδεογράμματα

Οι πρώτες χαρακτικές παραστάσεις, που ανακαλύφθηκαν μέσα σε σπήλαια, παριστάνουν άγρια ζώα και σκηνές κυνηγίου. Αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από γραπτή απεικόνιση σκέψεων. Τα πρώτα γραπτά σύμβολα επάνω στην πέτρα παριστάνουν ολόκληρο νόημα, μια πλήρη ιδέα και ακριβώς για το λόγο αυτό ονομάζονται ιδεογράμματα. Η ιδεογραφική γραφή είναι η πρώτη ανθρώπινη γραφή. Με αυτό τον τρόπο εξυπηρετήθηκε για πολλές χιλιετηρίδες η κοινωνία.

Οι αρχαιότερες από όλες τις συμβολικές γραφές είναι η Αιγυπτιακή και η Κρητομινωική, η ηλικία των οποίων φτάνει την τρίτη χιλιετηρίδα π.Χ.

Ο Sir Arthur Evans ονόμασε την πρώτη ιερογλυφική εξαιτίας της ομοιότητάς της με την γραφή της Αιγύπτου. Το σύστημα της ιερογλυφικής γραφής έχει δύο βασικά γνωρίσματα:

ΤΟ ΠΡΩΤΟ: τα αντικείμενα που μπορούν να αναπαρασταθούν απεικονίζονται ως ζωγραφιές (ιδεογράμματα)

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: τα εικονογραφικά σημεία παίρνουν την φωνητική αξία των λέξεων οι οποίες δηλώνουν τα αναπαριστώμενα αντικείμενα (φωνογράμματα).

Β)Η ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

Γνωρίζουμε πως η πρώτη γραφή που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες, για να γράψουν τη γλώσσα τους, ήταν μια μορφή της προελληνικής γραφής που την ονομάζουμε Γραμμική Β. Αποτελούνταν από 89 γράμματα και ήταν συλλαβική. Για κάθε συλλαβή υπήρχε και ιδιαίτερο γράμμα.

Οι επιγραφές που χρονολογούνται περίπου στον 13ο αιώνα και βρέθηκαν στη Πύλο, στις Μυκήνες και την Κνωσό είναι οι παλαιότερες και είναι γραμμένες με αυτό το προελληνικό αλφάβητο. Η ιστορία της Ελληνικής γλώσσας αρχίζει από τότε που παρουσιάζονται τα παλαιότερα γραπτά μνημεία της.

Πριν από λίγα σχετικά χρόνια, σαν παλαιότερα γραπτά μνημεία θεωρούνταν τα Ομηρικά έπη, τα οποία ανάγονται στον 8ο αιώνα π.Χ. Όμως, ο Άγγλος Μάικλ Βέντρις (Μ.Ventris), αποκρυπτογράφος της Βασιλικής αεροπορίας, αποκρυπτογράφησε την Γραμμική γραφή Β. Κατόρθωσε να διαβάσει Ελληνικές επιγραφές του 13ου αιώνα, που είχαν βρεθεί στις Μυκήνες, στην Πύλο και σε άλλα μέρη και ήταν γραμμένες σε προελληνικό αλφάβητο, άγνωστο έως τότε. Η αποκρυπτογράφησή του χαρακτηρίστηκε σαν από τις φιλολογικές ανακαλύψεις του αιώνα, αντάξια της αποκρυπτογράφησης της ιερογλυφικής γραφής της Αιγύπτου.

Γ) ΤΟ ΦΟΙΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ

Η Γραμμική Β, όμως, ήταν δύσκολη. Κάθε σύμβολό της εκφράζει συλλαβή και όχι φθόγγο. Αποτελούνταν από πολλά ψηφία, ακατάλληλα για την Ελληνική γλώσσα, γιατί αρκετές φορές παραλείπονταν τα τελικά σύμφωνα. Γι΄ αυτό, τη γραφή αυτή την αντικατέστησαν κατά τον 10ο αιώνα με μιαν άλλη γραφή, που ήταν πολύ πιο απλή. Τη γραφή αυτή οι Έλληνες την πήραν από τους Φοίνικες. Το αλφάβητο αυτό είχε σχηματισθεί από το συλλαβογραφικό των Σημιτών και το ιερογλυφικό των Αιγυπτίων. Το Φοινικό αλφάβητο είχε 22 γράμματα που παρίσταναν σύμφωνα. Όμως στην Ελληνική γλώσσα οι λέξεις και οι συλλαβές σχηματίζονται από φωνήεντα και σύμφωνα. Έτσι με την προσθήκη ορισμένων και την αφαίρεση άλλων γραμμάτων, τελειοποιήθηκε το Ελληνικό αλφάβητο.

Πάνω στο φοινικικό πρότυπο έγιναν οι τροποποιήσεις που ήταν απαραίτητες για την ηχητική απόδοση των ομιλουμένων τότε ελληνικών. H φοινικική γραφή στηριζόταν σε μια διαφορετική αρχή από την Γραμμική Β. Είχε πολύ λιγότερα σημεία, αλλά όλα σχεδόν ήταν σύμφώνα και ο αναγνώστης έπρεπε να συμπληρώσει τα φωνήεντα μόνος του. Η πρωτοτυπία των Ελλήνων ήταν ότι συνέλαβαν πως μια συλλαβή μπορεί να αναλυθεί στα συνθετικά της μέρη και ότι είναι δυνατό να χρησιμοποιείται χωριστό σημείο για κάθε σύμφωνο και κάθε φωνήεν. Πάνω σ’ αυτή τη γνήσια αλφαβητική αρχή, κάθε συνδυασμός μπορούσε να καταγραφεί. Το ξεκίνημα της αλφαβητικής γραφής έγινε στο πρώτο ήμισυ του 8ου αιώνα , ίσως και στα τέλη του 9ου αιώνα . Η εφεύρεση του αλφαβήτου παρά τον άμεσο και προέχοντα ρόλο της στον εμπορικό τομέα ανταποκρίνεται και σε άλλες βαθύτερες ανάγκες και ιδιαίτερα σε εκείνη της γραφής της ποίησης. Τουλάχιστον από την αρχή του 7ου αιώνα, η γραφή διέσωζε κώδικες νόμων και ψηφίσματα των πόλεων που χαραζόταν στους τοίχους των ναών και αργότερα στην αγορά.

Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν όπως και οι Φοίνικες, δηλαδή από τα δεξιά προς τα αριστερά. Η επιγραφή του Διπύλου είναι γραμμένη σε Φοινικικό αλφάβητο από τα δεξιά προς τα αριστερά. Αργότερα η γραφή γινόταν αντίθετα, δηλαδή από τα αριστερά προς τα δεξιά. Γινόταν βουστροφηδόν, δηλαδή όπως πηγαίνουν τα βόδια οργώνοντας το χωράφι.

Άρχιζαν τον πρώτο στίχο από τα δεξιά προς τα αριστερά. Ο άλλος στίχος άρχιζε από κει που τέλειωνε ο πρώτος, δηλαδή από τα αριστερά και προχωρούσε προς τα δεξιά. Ο τρίτος από τα δεξιά προς τα αριστερά κ.ο.κ.

Και πριν την κλασσική εποχή κατέληξαν στο σύστημα γραφής από τα αριστερά προς τα δεξιά, που ισχύει και σήμερα. Οι αρχαίοι Έλληνες έγραφαν με κεφαλαία γράμματα, χωρίς να αφήνουν κενό από λέξη σε λέξη. Αργότερα, για να γράφουν πιο γρήγορα, διαμόρφωσαν τη γραφή με μικρά γράμματα. Η γραφή με κεφαλαία γράμματα διατηρήθηκε ως σήμερα μόνο στους τίτλους και στις επιγραφές. Οι τόνοι και τα πνεύματα άρχισαν να χρησιμοποιούνται μετά τον 3ο αιώνα μ. Χ.

Η γραπτή διατύπωση των κειμένων έφερε νέες συμπεριφορές. Οι νόμοι γίνονται αντικείμενα συγκρίσεων της μιας πόλης με την άλλη. Χωρίς τη γραφή ο Όμηρος δεν θα είχε γλιτώσει από τις πολλαπλές αλλοιώσεις και την τελική λησμονιά. Η γραφή γίνεται κίνητρο ακόμα μεγαλύτερης ανεξαρτησίας και στηρίζει την έννοια της ελευθερίας του πολίτη μέσα στην πόλη. Παραστέκει στην γέννηση της μαθηματικής και φιλοσοφικής σκέψης. Τέλος από τη γραφή ξεκινάει η κατάρτιση των αρχείων μιας πνευματικής κληρονομιάς, πάντοτε ζωντανής ύστερα από χιλιάδες χρόνια.

ΕΙΔΗ ΓΡΑΦΩΝ

Μινωική γραφή

Στην Κρήτη στην διάρκεια της Εποχής του Χαλκού χρησιμοποιούνταν τρεις τύποι γραφής:

· η εικονογραφική ή ιερογλυφική

· Γραμμική Α

· η Γραμμική Β.

Κατά τους νεοανακτορικούς χρόνους τελειοποιήθηκε και γενικεύθηκε στην Κρήτη, η λεγόμενη Γραμμική Α , μια απλοποιημένη σχηματοποίηση των ιερογλυφικών χαρακτήρων, που παραμένει μέχρι σήμερα αναποκρυπτογράφητη.Η τρίτη αιγαιακή γραφή, η Γραμμική Β αποτελεί αναπροσαρμογή του συστήματος Α. Περιλαμβάνει τριών ειδών σημεία :

· συλλαβογράμματα, που αποδίδουν καθένα και μια συλλαβή, και χρησιμοποιούνται για τον συλλαβισμό του φωνητικού σχήματος της λέξης

· ιδεογράμματα

· αριθμητικά σημεία

Η Γραμμική Β χρησιμοποιήθηκε στην Κρήτη και σε όλο το Μυκηναϊκό κόσμο από το 1400 π.χ. μέχρι και το 1100 π.Χ. Η γραφή αυτή ήταν δύσχρηστη και αποτελούσε το μονοπώλιο μιας μικρής επαγγελματικής τάξης, που την χρησιμοποιούσαν για γραφειοκρατικούς και εμπορικούς σκοπούς. Η αποκρυπτογράφησή της από τον Μ.Ventris και J. Chadwick το 1952, έδειξε ότι η γλώσσα της νέας γραφής ήταν η αρχαία Ελληνική, πράγμα που μετέθεσε οριστικά την Μυκηναϊκή εποχή από την Προϊστορία στην Πρωτοϊστορία .

Η Κρητική ιερογλυφική γραφή - 1900-1600 π.Χ.

Η γραφή αυτή δεν μας έχει αποκαλύψει τον κώδικά της. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι πρόκειται για μια γραφή που χρησιμοποιεί εικόνες ως σημεία. Αλλά η φωνητική της εξαντλείται σε περίπου 200 σφραγιδόλιθους. Συνυπήρχε με τη Γραμμική α, τόσο τοπικά όσο και χρονικά.

Η Γραμμική Α 1850-1450 π.Χ.

Η Γραμμική Α χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην Ιωλκό. Ορισμένα πρόσφατα ευρήματα καταδεικνύουν ότι αποτέλεσε και μέσον γραφής σε τόπους μακριά από το νησί. Από το σύνολο των επιγραφών, το μεγαλύτερο ποσοστό, αποτελεί ιδιωτικά έγραφα, τα οποία χωρίζονται ανάλογα με τα σχήματα τους σε κατηγορίες. Παρά την πρόοδο, που έχει σημειωθεί η Γραμμική Α δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.

Η Γραμμική Β 1450-1200 π.Χ.

Το ερέθισμα που προκάλεσε η Γραμμική Β ήταν η επαφή των μυκηναΐων με τους κάτοικους του νησιού του Μίνωα. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η γραφή αυτή υιοθετήθηκε αποκλειστικά για λογιστικούς λόγους. Χρονολογικά πρέπει να τοποθετηθεί μετά τις αρχές του 16ου πΧ αιώνα.

Η αυθεντική Μινωική γραφή εμφανίστηκε περίπου το 2000 π.Χ. Η ιδεογραφική Μινωική γραφή ονομαζόταν ιερογλυφική. Η ιερογλυφική γραφή των Μινωιτών δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ακόμη. Η πιο σημαντική ιερογλυφική της Κρήτης είναι ο Δίσκος της Φαιστού. Υπήρχαν ιερογλυφικά τοποθετημένα σε σπειροειδές σχήμα και από τις 2 πλευρές. Η Γραμμική Α χρησιμοποιούνταν ταυτόχρονα με την ιερογλυφική της Φαιστού. Μετά το 1450 π.Χ. εμφανίζεται μία νέα γραφή που ονομάζεται Γραμμική Β. Τα σύμβολά της είναι παρόμοια με τη Γραμμική Α.

 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΓΡΑΦΗΣ

Στην κοιτίδα της γραφής την Μεσοποταμία, ένα από τα κοινότερα υλικά ήτανε ο αργιλώδης πηλός. Σε αυτό το άφθονο και ανέξοδο φυσικό υλικό μπορεί κανείς να χαράξει, να γράψει, όσο θέλει και μάλιστα χρησιμοποιώντας για εργαλεία τα εξίσου άφθονα και ανέξοδα καλάμια, που φυτρώνουν στα έλη αυτής της χώρας.

Βέβαια, για να μεταμορφωθεί ο πηλός σε πινακίδα γραφής χρειάζεται επεξεργασία. Το υλικό, αφού μαζευτεί, πρέπει να πλαστεί, να κοπεί σε σχήμα και να λειανθεί τέλεια η μία πλευρά του, η κυρίως χρηστική, λιγότερο ή ανάποδη. Όταν η γραφή – χάραξη τελείωνε ο γραφέας άπλωνε την πινακίδα του στον ήλιο να στεγνώσει και από την διαδικασία αυτή προέκυπτε ένα υλικό αρκετά στερεό, όχι όμως τόσο, ώστε να επιζήσει στην διάρκεια του χρόνου. Η αθανασία των πινακίδων εξασφαλιζόταν μόνο με το ψήσιμό τους στο φούρνο.

Για την χάραξη των σφηνοειδών συμβόλων τους στην πέτρα, οι παλιότεροι Σουμέριοι χρησιμοποιούσαν το καλέμι, το σφυρί κι έναν εκολαπτήρα με στρογγυλό άκρο. Οι Σουμέριοι από τότε που αξιοποίησαν τον πηλό, χρησιμοποιούσαν ένα αιχμηρό εργαλείο, αρχικά μεταλλικό, αργότερα καλαμένιο με εγκοπές και ραβδώσεις, αυτό που επρόκειτο να μας παραδοθεί από τους αρχαίους Έλληνες με την ονομασία «κάλαμος».

Για να το χρησιμοποιήσουνε όμως στην γραφή χρειαζόταν και αυτό μία επεξεργασία. Το έξυναν υπομονετικά μέχρι να γίνει μυτερό από τη μία πλευρά και στρογγυλό από την άλλη.

Μεταλλική πένα

Αφού αναφερθήκαμε στην γραφή, καλό θα ήταν να θυμηθούμε ότι ο Αριστοτέλης χρησιμοποιούσε πένα από μέταλλο με σχισμή στην μέση για να γράφει τα πάρα πολλά έργα του ευκολότερα. Παρόμοια μπρούτζινη πένα βρέθηκε στην κατεστραμμένη Πομπηία.

Χρειάζεται να φτάσουμε στα 1565 για να ανακαλυφθεί το μολύβι από γραφίτη στην Ελβετία από τον Π. Σκαλίς, και στα 1748 για να μας ξανά-φτιάξει ο Γ. Γιάνσεν στην Γερμανία την χαλύβδινη πένα. Όσο για το στυλό με μπίλια που σήμερα βρίσκεται παντού, εφευρέθηκε λίγο μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο.

Μελάνι

Για γραφή και ζωγραφική χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς διάφορα μελάνια. Στην Κίνα χρησιμοποιήθηκε, αρκετά, μελάνι φτιαγμένο από το κάρβουνο καμένου λαδιού, αναμειγμένο με κάποια κόλα.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακά για την εποχή του μεσαίωνα παραμένουν βυζαντινά γραπτά που σαν μελάνι είχαν χρησιμοποιήσει χρυσό ή ασήμι που είχαν μετατρέψει σε σκόνη και τελικά σε μίγμα κόλας για γραφική ύλη. Αργότερα τα ίδια υλικά χρησιμοποιούνται από ζωγράφους.

Πού έγραφε όμως όλος αυτός ο αρχαίος κόσμος; Oι προ-Ίνκας γράφανε πάνω σε φύλα μπανανιάς. Από όλους σχεδόν τους λαούς έχουν βρεθεί επιγραφές χαραγμένες σε κεραμικά. Ο εύκολος στην χάραξη φρέσκος πηλός επίσης διέσωσε πολλά δείγματα γραφής. Πιο επίσημα κείμενα βρέθηκαν σκαλισμένα σε μάρμαρο ή σε βράχο ακόμα και σε μεταλλικές πλάκες.

Περγαμηνές

Για πιο φορητές μορφές αρχείων χρησιμοποιούσαν κατάλληλα επεξεργασμένα δέρματα, τις περιβόητες περγαμηνές. Η περγαμηνή κάνει την εμφάνισή της το 2ο αιώνα, στη λεκάνη της Μεσογείου, με βάση θέματα ζώων.

Είναι σχεδόν ημιδιαφανής, εξαιρετικής αντοχής και η δημιουργία της αρκετά δύσκολη καθώς πρέπει να λειανθεί με το χέρι και να τεντωθεί κατάλληλα. Μερικές περγαμηνές είναι τόσο καλά κατασκευασμένες που αντέξανε πολλά σβησίματα και ξανά-γραψίματα στο πέρασμα των αιώνων από μοναχούς και λόγιους που καθώς δεν είχανε γόμες, ουσιαστικά ξύνανε με λεπίδα την κατά την γνώμη τους άχρηστου περιεχομένου περγαμηνή για να αποκτήσουν γραφική ύλη. Λόγω του υψηλού κόστους της περγαμηνής ολόκληρα κείμενα σβήνονταν για να χρησιμοποιηθεί και πάλι σαν γραφική ύλη η περγαμηνή. Αυτά τα έγραφα έγιναν γνωστά σαν παλίμψηστα.

Ο πάπυρος

Στην Αίγυπτο, η ιστορία των υλικών γραφής σφραγίζεται διαχρονικά από την παρουσία του περίφημου πάπυρου, ομολογουμένως καταπληκτική επινόηση για την εποχή της. Πρόκειται για το προϊόν θαμνώδους φυτού του κύπειρου, που ψηλώνει έως και τα 5 μέτρα και φύτρωνε άφθονο γύρω από το δέλτα του Νείλου. Αν αναλογιστούμε την ευπάθεια ενός κατεργασμένου στο χέρι υλικού, είναι εκπληκτικό ότι βρέθηκαν πάπυροι αρχαιότεροι του 1500 π.Χ. Το ιδιαίτερα ξηρό περιβάλλον εμπόδισε καταστροφή τους από υγρασία.

 Οι Αιγύπτιοι μάζευαν την ψίχα του φυτού πάπυρος, έκοβαν το μαλακό μίσχο του σε λεπτές ταινίες, χώριζαν τις ίνες, τοποθετώντας τη μία πάνω στην άλλη, έτσι ώστε να σχηματίσει ένα συμπαγές σώμα, μία στιβάδα. Συμπίεζαν μάλιστα αυτή τη στιβάδα για να σκληρύνει κάπως και μετά την άπλωναν και την ξέραιναν στον καυτερό αφρικανικό ήλιο.

Έπειτα λείαιναν τις στιβάδες με χαλίκια και κολλούσαν καμία εικοσαριά από αυτές μεταξύ τους, δίνοντας τους τη μορφή ρολό. Αυτό το ρολό ήταν το τελικό προϊόν, ο πάπυρος της γραφής, πάνω στον οποίο από τότε αποτυπώθηκε η όλη πολιτισμική δραστηριότητα των γύρω και πέρα από τη Μεσόγειο αρχαίων λαών. Η ποιότητά του θυμίζει λευκή μουσελίνα και η αντοχή του περγαμηνή από μοσχάρι.

Η κατάκτηση της Αιγύπτου από τους Άραβες έκανε μετά τον 7ο αιώνα πολύ δύσκολη για τους ευρωπαίους την προμήθεια παπύρων κι έτσι άρχισαν να φτιάχνουν τις δικές τους περγαμηνές, μέχρι την έλευση της εφεύρεσης του χαρτιού από την Κίνα στην Ευρώπη.

Μια παρόμοια τεχνική με την κατασκευή του παπύρου έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα στον τρόπο που φτιάχνεται στην Ιαπωνία μέχρι σήμερα το χειροποίητο χαρτί με τον παραδοσιακό τους τρόπο.

Για να γράψουν στον πάπυρο οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν μελάνι σε 2 χρώματα, το κόκκινο και το μαύρο. Με το κόκκινο έγραφαν μόνο τους τίτλους και τα ονόματα των Θεών και των Φαραώ και το κατασκεύαζαν από κοκκινόχρωμα ή μίνιο. Το μαύρο μελάνι παρασκευαζόταν από βρεγμένη καπνιά, γόμα και λίπος σε σκόνη.

Τα εργαλεία γραφής που συμπλήρωναν τον εξοπλισμό του γραφέα, ήταν ο κάλαμος, το βουρτσάκι, πέτρινο μελανοδοχείο, κύπελλο για το νερό και μία σμίλη, που έπαιζε το ρόλο της μεταγενέστερης ξύστρας.

Αργότερα όταν εμφανίστηκαν πινακίδες, αλειμμένες με κερί, για τη γραφή χρησιμοποιούσαν τη «γραφίδα», ένα κοντύλι μυτερό στο ένα άκρο και πλατύ στο άλλο. Οι γραφίδες κατασκευάζονταν από μπρούτζο, από κόκαλο, από ελεφαντόδοντο, αλλά και από ασήμι και από χρυσάφι.

Το όστρακο

Στις πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ένα από τα υλικά γραφής ήταν το όστρακο, που σήμαινε το θραύσμα ενός πήλινου αγγείου. Ήταν υλικό που δεν κόστιζε ακριβά, αφού προερχόταν από σπασμένους αμφορείς. Χρησιμοποιούνταν στα σχολεία από φτωχούς μαθητές, αλλά και για άλλους λόγους, όπως παραδείγματος χάρη στα δημοψηφίσματα, όπου ο λαός ανάλογα με τον αριθμό των οστράκων επέβαλε την ποινή του οστρακισμού.

Στο αθηναϊκό σχολείο της κλασικής εποχής το υλικό γραφής ήταν η ξύλινη πλάκα με επίστρωση κεριού βαμμένου κόκκινου ή σκούρου από τη μία πλευρά της. Χρησιμοποιούσαν επίσης πλάκες από κασσίτερο ή ορείχαλκο.

Στη Ρώμη χρησιμοποιήθηκε και το λινάρι, με το οποίο κατασκευάστηκαν τα λινά βιβλία. Τέλος στις Ινδίες και στην Κίνα το πιο συνηθισμένο υλικό γραφής ήταν το ξύλο, βγαλμένο από το φλοιό του φοινικόδεντρου και της φλαμουριάς. Οι γραφείς χάραζαν τα κείμενά τους πάνω σε κομμάτια φλοιού, με μία σιδερένια γραφίδα και μετά έχυναν μελάνι στα αυλάκια, που άνοιγαν οι αράδες του κειμένου.

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Προμηθέας

Μία ηρωική μορφή που θυσιάστηκε για να προσφέρει τεχνολογία στους ανθρώπους είναι ο Προμηθέας. Όπως αναφέρει ο Αισχύλος, ο Προμηθέας βλέποντας τους ανθρώπους σε πρωτόγονη κατάσταση δεν τους έδωσε απ' ευθείας την φωτιά για να μην καούνε, αλλά την έδωσε σε μορφή γραμμάτων. Οι άνθρωποι παίζοντας μ' αυτά  

 δημιούργησαν γραπτό λόγο που τους εξέλιξε αντίστοιχα. Σύντομα η παιδεία έγινε το δώρο στον άνθρωπο το οποίο όμως και πάλι δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν οι εκάστοτε εξουσιαστές για να παιδέψουν τον άνθρωπο φέρνοντάς τον στα μέτρα τους.

Γραφή Δισπηλιού

Έξω από την Καστοριά ανακαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα απομεινάρια ενός αρχαίου οικισμού. Ήταν κι αυτός δίπλα στην λίμνη όπως και η σημερινή πόλη. Στο οικισμό Δισπηλιό ανακαλύφθηκε μεταξύ άλλων και μια μορφή γραφής που περιέχει τα γράμματα του Ιωνικού αλφαβήτου. Χρονολογούνται απ' το 6000 π.Χ. Αυτό ανατρέπει αρκετές θεωρίες για την έλευση των Ελλήνων στον Ελλαδικό χώρο αλλά και την προέλευση της γραφής.

Ομηρική αναφορά

Ο Όμηρος στην ραψωδία Ζ' αναφέρει ότι ο Σίσυφος χάραξε στις οπλές των βοδιών του την φράση «ο Αυτόλυκος με κλέβει», πράγμα που δείχνει ότι η γραφή και η ανάγνωση ήταν ήδη διαδεδομένη και σε απλούς βοσκούς. Σε ποια όμως εποχή αναφέρεται η Ιλιάδα; Οι μελετητές δεν έχουν καταλήξει σε κοινή χρονολογία. Κάποιοι μιλάνε για 1300 π.Χ. ενώ άλλοι βρίσκουν ενδείξεις για πολύ παλιότερη χρονολόγηση. Το σίγουρο είναι πάντως ότι χωρίς την διαδεδομένη γνώση της γραφής, πολύ δύσκολα θα είχε μπορέσει να διασωθεί αυτούσιο ένα τόσο μεγάλο έργο.

Πανάρχαια πινακίδα του Γκλοζέλ

Στο Γκλοζέλ, κοντά στο Βισύ (Vichy) της Γαλλίας, βρέθηκαν το 1924 μεταξύ άλλων αρχαίων ευρημάτων, πινακίδες της Μαγδαληναίας εποχής με καθαρά χαραγμένα γράμματα, πολλά από τα οποία αντιστοιχούσαν σε Ελληνικά και Φοινικικά. Οι πινακίδες θεωρούνται τόσο παλιές 12.000 - 15.000 χρόνων που οι μελετητές διχάζονται για την αυθεντικότητά τους. Η κεραμική και η γλυπτική γνώση ήταν επίσης ήδη σε ψηλό επίπεδο την ίδια εποχή στο Γκλοζέλ, όπως φαίνεται απ' τα υπόλοιπα ευρήματα.

Γαλάτες

Λέγεται ότι οι Γαλάτες -απόγονοι του Ηρακλή και της Γαλάτειας κατά την μυθολογία- χρησιμοποιούσαν τους Ελληνικούς χαρακτήρες στην γραφή των Γαλατικών, τα οποία φυσικά είχαν και πλήθος ελληνικών λέξεων. Όταν αργότερα ήρθαν σε επαφή με Ρωμαϊκές λεγεώνες συνεννοούνταν μαζί τους στα Ελληνικά που τα είχαν μάθει, όπως οι ίδιοι έλεγαν, από Έλληνες αποίκους και εμπόρους.

Σήμερα οι Έλληνες είναι οι μόνοι που επιμένουν να αποκαλούν την ευρύτερη περιοχή των Γαλατών Γαλλία και όχι France όπως όλοι οι άλλοι. Η Επικράτηση των Φράγγων δεν έσβησε, ακόμα, την ανάμνηση των Γαλατών.

Δίσκος της Φαιστού

Το σπουδαιότερο δείγμα ιερογλυφικής γραφής από την Κρήτη είναι ο πήλινος δίσκος της Φαιστού. Σε αυτόν περιγράφονται οι άθλοι του Ηρακλή και παράλληλα συμβολίζεται η εξέλιξη της φύσεως του ανθρώπου. Ο δίσκος της Φαιστού αποτελεί την αρχαιότερη εφεύρεση της τυπογραφίας. Βρέθηκε στην Φαιστό της Κρήτης, περίπου 60 χιλιόμετρα νότια του Ηρακλείου, στις αρχές του 20ού αιώνα. Είναι φτιαγμένος από κεραμικό υλικό, έχει 16 εκ. διάμετρο και είναι διπλής όψης. Το κείμενο πάνω του είναι τυπωμένο από κινητά στοιχεία, που μαρτυρά γνώση αρχών τυπογραφίας, σε σπειροειδή μορφή από το κέντρο προς την περιφέρεια. Οι δύο όψεις έχουν ελαφρά διαφορετικό βάθος κειμένου σαν να χρησιμοποιήθηκε διαφορετική πίεση σε μία πλευρά ή να ήταν πιο στεγνός και σκληρός ο πηλός. Εικάζεται ότι φτιάχτηκε από δύο δίσκους πηλού που ενώθηκαν πριν στεγνώσουν σχηματίζοντας τελικά ένα ενιαίο δίσκο διπλής όψης. Χρησιμοποιήθηκαν 45 διαφορετικά σύμβολα σε ένα σύνολο 242 συμβόλων, που χωρίζονται από κάθετες γραμμές. Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε είναι η Γραμμική A (η πρώτη γνωστή Ελληνική γραπτή γλώσσα). Πιστεύεται ότι είναι από το 1600 π.Χ.

Κάποιοι μελετητές του δίσκου παρατηρώντας τα σύμβολα κατέληξαν σε συμπεράσματα ότι περιγράφονται οι άθλοι του Ηρακλή αλλά παράλληλα συμβολίζεται και η εξέλιξη της φύσεως του ανθρώπου. Μελετώντας τον δίσκο και συγκρίνοντας με μυθολογικά και άλλα γνωστά στοιχεία της ίδιας εποχής προκύπτουν και αναφορές στο Άστρο του Κυνός γνωστό και ως Σείριο.

Ο μελετητής του Μινωικού πολιτισμού Λεόν Πομεράνς πιστεύει ότι ο δίσκος δεν είναι γραμμένος σε καμιά γλώσσα αλλά είναι ένα σύστημα αλληγορικών συμβόλων, προερχόμενα ίσως και από τα ζωδιακά, και έτσι χρειαζόμαστε ερμηνεία και όχι μετάφραση. Με αυτή την άποψη τείνουν να συμφωνήσουν και αρκετοί άλλοι.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο σχετικά με το θέμα είναι «Η Αποκρυπτογράφηση του δίσκου της Φαιστού» του Θεόδωρου Αξιώτη. Περιέχει πάρα πολλά στοιχεία που περιγράφουν τον πολιτισμό πίσω απ' τον δίσκο, βασιζόμενος και αυτός όχι στην μετάφραση αλλά στον αποσυμβολισμό του δίσκου. Παρατηρεί μεγάλη πιθανότητα να περιγράφονται οι άθλοι του Ηρακλή.

Άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι πρόκειται για κάτι αντίστοιχο με τις γεωμαντικές πυξίδες του Φένγκ Σούι και ότι περιλαμβάνει 366 υποδιαιρέσεις δίνοντας μέτρηση 

 

 του έτους σε ημέρες. O δίσκος βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου μαζί με πολλά άλλα ενδιαφέροντα ευρήματα όπως τα ωοκέλυφα αγγεία. Παρόμοια σύμβολα με αυτά του δίσκου της Φαιστού βρέθηκαν και πάνω σε ένα διπλό πέλεκυ της ίδιας εποχής που βρέθηκε στο Αρκαλοχώρι. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι τα ίδια σύμβολα βρέθηκαν ζωγραφισμένα και σε κάποια αρχαιολογικά ευρήματα στην Αμερική!

Τον Δεκέμβριο του 2001 στην δυτική Κούβα, κοντά στη χερσόνησο Γκουαναχαμπίμπες (Guanahacabibes), σε υποθαλάσσιες έρευνες για βυθισμένα πλοία των προηγούμενων αιώνων, η Καναδή ερευνήτρια Παουλίνα Ζελίτσκι (Paulina Zelitsky) με το πλήρωμά της βρήκαν με την βοήθεια τηλεχειριζόμενου ρομπότ, σε βάθος περίπου 650 μέτρων, ερείπια από βυθισμένη πανάρχαια πόλη. Κάποιες επιγραφές έχουν αρκετά σύμβολα που είναι κοινά με τον δίσκο της Φαιστού. Η ηλικία τους προσδιορίζεται στα 6.000 χρόνια, ταυτίζοντάς τα με την πιθανότερη ηλικία της μυθικής Ατλαντίδος.

Αρχή τυπογραφίας

Εκτός απ' τον δίσκο της Φαιστού, που τυπώθηκε με κινητά στοιχεία πάνω σε φρέσκο πηλό, έχουμε παρόμοια τακτική με σφραγίδες φτιαγμένες τόσο από μέταλλα όσο και από πολύτιμους λίθους. Σφραγίδες για χρήση σε έγγραφα αλλά και για πήλινα σφραγίσματα που δούλευαν σαν εγγύηση ποιότητας του περιεχομένου, έχουν βρεθεί πάρα πολλές. Η απόσταση απ' την τυπογραφία είναι μικρή. Πότε όμως οργανώθηκε συστηματικά δεν το ξέρουμε.

Η Κίνα έχει και αυτή την σημαντική συνεισφορά της και σε αυτό τον τομέα. Λέγεται ότι από το 1040 μ.Χ. χρησιμοποιούσαν κινητά τυπογραφικά στοιχεία, αλλά μετά από τόσες καταστροφές εγγράφων παγκοσμίως από διάφορους φανατικούς στο πέρασμα των αιώνων, όλο και λιγότερα πράγματα μένουν να μεταφέρουν γνώσεις και τεχνικές.

Η τυπογραφία κειμένων με μεγάλες ξύλινες και σπανιότερα μεταλλικές σφραγίδες διασώζεται μέχρι σήμερα σε πλήθος βουδιστικών κυρίως μοναστηριών. Πολλά από αυτά αν και με παραδοσιακές και μάλλον ξεπερασμένες τεχνικές, καταφέρνουν να δίνουν εντυπωσιακής ποιότητας αποτελέσματα ακόμα και σήμερα παράγοντας χειροποίητα βιβλία..

Στην Κίνα μάλιστα λέγεται ότι βρέθηκαν σε αρχαίους τάφους κάποιοι δίσκοι παρόμοιου μεγέθους και ηλικίας με τον δίσκο της Φαιστού αλλά στην συνέχεια εξαφανίστηκαν προφανώς για μελέτη από Κινέζους αρχαιολόγους.

Χρειάστηκε να φτάσουμε στο 1450 για να ξαναβρεί ο Γουτεμβέργιος στην Γερμανία την τυπογραφία με κινητά στοιχεία και τώρα πια, στον 21ο αιώνα, ο εκτυπωτής δίπλα στο computer μας θεωρείται απλά δεδομένος.

Κρυπτογραφία

Μερικά μηνύματα έπρεπε πάντα να σταλούν με την μέγιστη ασφάλεια. Γι΄ αυτό χρησιμοποιήθηκαν διάφορες μέθοδοι ώστε τα μηνύματα να μπορούν να διαβαστούν μόνο απ' τον παραλήπτη και να είναι ακατανόητα σε βαθμό που να γίνονται άχρηστα για οποιονδήποτε άλλο. Μερικές μέθοδοι απ' αυτές δείχνουν πολύ απλοϊκές σήμερα, αλλά κάποιες άλλες δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί ακόμα.

Στην αρχαία Σπάρτη για την αποστολή απόρρητων στρατιωτικών μηνυμάτων, το μήνυμα γραφόταν σ' ένα κύλινδρο που γύρω του είχε τυλιχτεί μία στενή λωρίδα δέρματος σε διαδοχικές σειρές. Αυτή ήταν η περιβόητη σκυτάλη. Ο κύλινδρος αφαιρούνταν κι έμενε η λωρίδα που μπορούσε να ξαναδιαβαστεί μόνο αν τυλιγόταν με τον ίδιο τρόπο πάνω σε ολόιδιας διαμέτρου κύλινδρο. Κάθε άλλη διαφορετική διάμετρος κυλίνδρου έδινε ακατανόητα μηνύματα. Πολλές φορές γραφόταν σε συνδυασμό με καθρέπτη, ώστε να απαιτείται καθρέπτης και στην ανάγνωση.

Άλλη απλούστερη μέθοδος ήταν η αντιστροφή συλλαβών όπως «δημοκρατία» που θα φαινόταν σαν «ηδομαρκίτα».

Άλλη μέθοδος χρησιμοποιούσε την ουροδόχου κύστη κάποιου ζώου που φουσκωνόταν και πάνω της γραφόταν με οριακά μικρά γράμματα το μήνυμα. Όταν ξεφουσκωνόταν το μήνυμα έδειχνε πια σαν λεκές. Κατά την αποστολή της συνήθως κρυβόταν καλά, π.χ. σε δοχείο με λάδι και ο παραλήπτης έπρεπε να την φουσκώσει και πάλι για να μπορέσει να διαβάσει το μήνυμα.

Στην αρχαία Κίνα το μήνυμα γραφόταν σε λεπτή μεταξωτή κορδέλα η οποία τυλιγόταν σαν μικρό μπαλάκι και καλυπτόταν με κερί. Το μικρό κέρινο μπαλάκι το κατάπινε ο αγγελιοφόρος και έτσι το μετέφερε με την μέγιστη δυνατή ασφάλεια!

Ακόμα σπανιότερη ήταν η μέθοδος που το μήνυμα γραφόταν στο ξυρισμένο κεφάλι κάποιου δούλου. Αφού μεσολαβούσε ο απαραίτητος χρόνος επαρκούς ανάπτυξης των μαλλιών του, ο δούλος στελνόταν να παραδώσει το μήνυμα και μετά το επόμενο ξύρισμα κεφαλιού το μήνυμα έβρισκε επιτέλους τον παραλήπτη του. Αυτό μάλλον δείχνει αρκετά καθαρά τις ταχύτητες επικοινωνίας που θεωρούσαν αποδεκτές στον αρχαίο κόσμο...

Οι αρχαίοι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν το αλφάβητό τους αντεστραμμένο (το τελευταίο γράμμα σαν πρώτο κλπ) για να πετύχουν παρόμοια κρυπτογράφηση.

Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν απλούστερες μεθόδους μετάθεσης γραμμάτων κατά μία ή δύο θέσεις. Ο Ιούλιος Καίσαρ χρησιμοποίησε μέθοδο στην οποία υπήρχε μετατόπιση δύο θέσεων, το Α γινόταν Γ κλπ. Ο Αύγουστος Καίσαρ σχεδόν το ίδιο αλλά με μετατόπιση μιας θέσης.

Το αόρατο μελάνι ήταν μία ακόμα μέθοδος που χρησιμοποιούνταν αρκετά. Πάνω συνήθως από κάποιο άλλο κείμενο αδιάφορου περιεχομένου γραφόταν με χυμό λεμονιού αντί για μελάνι το κρυφό μήνυμα. Μετά μπορούσε να διαβαστεί στο φως κεριού μόνο από τον υποψιασμένο παραλήπτη.

Ακόμα και βρασμένα αυγά χρησιμοποιήθηκαν για την ασφαλή μεταφορά μηνυμάτων. Τον 16ο αιώνα στην Ιταλία ο Τζιοβάνι Πόρτα έγραφε με μελάνι φτιαγμένο από σκόρδο και ξύδι πάνω στο τσόφλι του αβγού. Το μελάνι απορροφούταν στο εσωτερικό και εξωτερικά δεν φαινόταν τίποτα. Το μήνυμα όμως παρέμενε αποτυπωμένο πάνω στο ασπράδι του βρασμένου αβγού.

Στενογραφία

Η στενογραφία χρησιμοποιούνταν για γρήγορη γραφή και μόνο όσοι ήξεραν τον τρόπο να την διαβάσουν μπορούσαν να καταλάβουν το νόημα του κειμένου. Αυτό μάλλον δεν κατατάσσεται στην κρυπτογραφία, μιας και θα χρησιμοποιούσε κοινούς για την εποχή κώδικες και κανόνες αλλά μένει αρκετά κρυπτογραφικό και ακατανόητο για μας που ακόμη δεν τους ξέρουμε!

Ο Ξενοφών έγραψε το έργο του σε κώδικα στενογραφίας. Αρκετά αργότερα ο Μάρκος Τούλιος Τύρος, φίλος του Κικέρωνα χρησιμοποίησε μία παρόμοια μέθοδο για να μπορεί να καταγράφει απ' ευθείας τους λόγους του Κικέρωνα, του Σενέκα και άλλων ρητόρων της εποχής. Αργότερα το σύστημα στενογραφίας του διαδόθηκε και διδασκόταν στα ρωμαϊκά σχολεία.

Η στενογραφία χρησιμοποιούνταν επίσης πολλές φορές και στις αρχαίες τηλεπικοινωνίες για σημαντική συντόμευση των μηνυμάτων.

Μάλλον η στενογραφία είναι ο πρώτος τύπος συμπίεσης των δεδομένων στις τηλεπικοινωνίες πολύ πριν τον ξανασυναντήσουμε στην εξέλιξη της τεχνολογίας.

Κάποια στοιχεία αποδεικνύουν ότι και στην αρχαία Κίνα είχαν αποτελεσματικότατο και εντυπωσιακά γρήγορο στενογραφικό κώδικα, ώστε να μπορούν να καταγράφουν απ' ευθείας μία συζήτηση κανονικού ρυθμού ακόμα και επιστημονικού περιεχομένου.

Αρκετά αργότερα ο Θεοδόσιος ο δεύτερος ιδρύει στην Κωνσταντινούπολη ανώτερη πανεπιστημιακού τύπου σχολή που έχει 31 διαφορετικούς τομείς εκπαίδευσης, μεταξύ άλλων και στενογραφία που γινόταν όλο και πιο απαραίτητη στην δημόσια διοίκηση.

Καλλιτεχνικές μικρογραφίες

Επίσης οι μικρογραφίες της Μεσαιωνικής και πρότερης εποχής παρουσιάζουν εκπληκτικά χρώματα απροσδόκητα ανθεκτικά στις δυσμενείς συνθήκες αποθήκευσης (μύκητες, υγρασία) και ιδιαίτερη λεπτομέρεια. (Σήμερα, 10 αιώνες μετά, οι φωτογραφικής ποιότητας εκτυπώσεις από τους ink-jet εκτυπωτές μας αντέχουν δεν αντέχουν 1 μήνα στον ήλιο και ούτε 2 μέρες σε συνθήκες υγρασίας, πόσο μάλλον αν βραχούν. Ποιο ήταν το μυστικό των μοναχών; Οι βαφές με μικροσωματίδια όπως σκόνη πετρωμάτων και εκχυλίσματα φυτών, που σε αντίθεση με τα σύγχρονα μελάνια είναι πολύ ανθεκτικές. Και φυσικά απ' ότι αποδυκνείεται τελικά, χρησιμοποιούσαν πολύ καλύτερα υλικά απ' το σημερινό χαρτί.

Φορητές πινακίδες γραφής

Μεγάλη διάδοση είχαν επίσης από τον καιρό της αρχαίας Αθήνας και ξύλινες πτυσσόμενες πινακίδες επικαλυμμένες με κερί. Σε αυτές μπορούσαν να γράφουν και να σβήνουν με σχετική ευκολία χρησιμοποιώντας συνήθως κάποιο μικρό στύλο στενό και πλακέ στο ένα άκρο και επίπεδο στο άλλο ώστε να μπορεί να διορθώνει σχετικά εύκολα στο εύπλαστο κερί. Συνήθως το σημειωματάριο αυτού του τύπου αποτελούταν από δύο κερωμένες ξύλινες επιφάνειες που έκλειναν αντικριστά, σαν σημερινό βιβλίο, προφυλάσσοντας με αποστάτες τις σημειώσεις στις κερωμένες επιφάνειες.

Χρειάζεται να φτάσουμε σχεδόν στον 8ο αιώνα για να αρχίσει η Ευρώπη να έχει σαν γραφική ύλη το χαρτί. Οι Κινέζοι το είχαν από το 100 μ.Χ.

Χαρτί

Στην Κίνα η γνώση κατασκευής χαρτιού ξεκινάει από πολύ παλιά και είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους. Όταν οι Άραβες έφτασαν και κατέκτησαν κάποια τμήματα το 751 μ.Χ. κοντά στο Samarkand, ανάμεσα στα λάφυρα ήταν και Κινέζοι σκλάβοι που γνώριζαν την τέχνη κατασκευής του χαρτιού. Έτσι το μυστικό μεταφέρθηκε στην Δύση.

Μιά άλλη Κινέζικη επινόηση είναι η επικάλυψη του χαρτιού με τέτοια υλικά που η γραφή ή η εκτύπωση πάνω του να είναι όσο το δυναΣήμερα με τους εκτυπωτές μας τεχνολογίας ψεκασμού μελάνης (inkjet) είδαμε ότι το απλό χαρτί που χρησιμοποιούσαμε δεν ήταν τόσο καλό για ποιοτικές εκτυπώσεις, και πάλι καταλήξαμε να χρησιμοποιούμε για φωτογραφική ποιότητα χαρτί με διάφορες επικαλύψεις.

Αρκετά άγνωστο όμως παραμένει το γεγονός ότι και οι Μάγια έφτιαχναν κανονικό χαρτί σχεδόν από το 1000 π.Χ. Οι Αζτέκοι διατήρησαν την γνώση παραγωγής χαρτιού και η γνώση έφτασε μέχρι τους Μεξικανούς Otomi μέχρι και σήμερα. Η μέθοδος χρησιμοποιεί το εσωτερικό της φλούδας του κορμού της συκιάς, το οποίο παραμένει στο νερό μέχρι να καθαρίσει απ' τους χυμούς του. Μετά οι ίνες βράζονται σε ασβέστη και ξεπλένονται και πάλι. Στην συνέχεια οι ίνες ζυμώνονται σε πολτό, πλάθονται σε φύλα και αφήνονται να στεγνώσουν απλωμένες σε επίπεδες επιφάνειες. Οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν ζεστές πέτρες με τις οποίες όχι μόνο έκαναν το χαρτί όσο πιο ίσιο γινόταν, αλλά λέγεται ότι έτσι το προετοίμαζαν με τον καλύτερο τρόπο για το επόμενο στάδιο πού πολλές φορές δεν ήταν απλά η γραφή, αλλά και η εκτύπωση.τόν ποιοτικότερη.